اهمیت عنصر پتاسیم در کشاورزی
نقش عنصر پتاسیم در گیاه
یکی از مهم ترین عناصر ماکرو، بعد از ازت و فسفر، پتاسیم می باشد. کود پتاس در تمامی فرآیندهایی که برای حفظ رشد، تولیدمثل و توسعه گیاه انجام می‌شود، پتاسیم نقش اساسی دارد.
پتاسیم برخلاف نیتروژن و فسفر، نقشی در ساختارهای بیوشیمیایی گیاهان ندارد، بلکه این عنصر بیشتر به عنوان تنظیم‌کننده و عنصر کیفیت عمل می‌کند، که باعث افزایش عملکرد و کیفیت محصول می‌شود پتاسيم موجود در خاک به چهار شكل محلول، تبادلی، غيرتبادلی و ساختمانی تقسيم بندی می‌شود.
تعادل موجود بين اشکال مختلف پتاسيم در خاك باعث تأمين پتاسيم گياه شده و اين روابط در تغذيه گياه از اهميت بالايي برخوردار هستند. به علت فعالیت های زیاد عنصر پتاسیم، این ماده در حالت خالص در طبیعت یافت نمی‌شود.
ذخایر پتاس به‌شکل صفحات نمکی جامد در زیر پوسته سطح زمین و زیر دریاها و دریاچه‌های در حال نابودی، یافت می‌شود. این عنصر عامل تنظیم کننده فتوسنتز، انتقال کربوهیدرات‌ها، سنتز پروتئین‌ها و غیره ضروری است.
نقش پتاسیم در گیاه
پتاسیم باعث متعادل سازی اثر ازت و همچنین شدت بخشیدن به سنتز و تحرک کربوهیدرات‌ها است که این کار باعث افزایش ضخامت دیواره سلولی و مقاومت ساقه می‌شود.
به همین دلیل در اثر کمبود پتاسیم در گیاه شکستگی ساقه را به همراه دارد. همچنین این عنصر باعث متعادل سازی ازت می‌شود به عبارتی باعث بالا رفتن میزان قند در چغندر قند و نیشکر شده اما حداکثر محصول خشک در این دو گیاه زمانی حاصل می‌شود که مقدار مصرف کود ازته حداکثر باشد.
بنابراین بالاترین مقدار قند زمانی بدست می‌آید که مقدار متوسط کود ازته همراه با مقدار متناسب پتاسیم، به خاک داده شود. گیاهان غده‌ای نظیر سیب‌زمینی نیاز به مقدار زیادی پتاسیم دارند.
بطور کلی مقدار کافی پتاسیم، مانع از آبداری و گوشتی شدن برگ‌ها گردیده و در نتیجه امراض گیاهی کاهش می‌یابد. از طرفی هنگامی که یونجه مقدار کافی پتاسیم دریافت کند، در مقابل خطرات یخبندان آسیب کمتری خواهد دید.
مزایا و اهمیت پتاسیم در گیاه
از جمله مزایای سولوپتاس می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- فعال نمودن آنزیم‌های موجود در بافت‌ها (فعال سازی حداقل ۶۰ نوع آنزیم که در رشد مؤثر هستند)
- تنظیم باز و بسته شدن روزنه‌ها و روابط آبی گیاه (آماس گیاهی را حفظ کرده، کاهش کمبود آب و پلاسیدگی گیاه)
- تأثیر بر ساخته شدن دانه‌هایی با نشاسته زیاد
- افزایش مقاومت گیاه به آفات و بیماری‌ها
- تأثیر بر روابط انرژی در گیاه (ATP)
- کمک به انتقال کربوهیدرات‌ها به سایر اندام‌ها
- تأثیر بر رشد گیاه (بهبود سلامت کلی اندام‌های در حال رشد)
- افزایش مقاومت گیاه به خوابیدگی در گیاهان زراعی مخصوصا در گندم
- تأثیر بر کیفیت میوه و بهبود رنگ و افزایش قند مخصوصا در سیب
- تأثیر در جذب ازت
- بهبود کمیت و کیفیت محصول، تاثیر بر کیفیت عواملی چون اندازه، شکل، رنگ، طعم، عطر، افزایش انبارداری و افزایش قدرت دانه و بذر
- افزایش رشد ریشه و بهبود تحمل گیاه در برابر خشکی
- ساخته شدن پروتئین‌ها
عوارض کمبود پتاسیم در گیاهان
از طریق تجزیه و تحلیل و آزمایش بر روی گیاهان و خاک می توان وضعیت پتاسیم در خاک را کنترل کرد.
به طور کلی مشخصات ظاهری کمبود پتاسیم شامل موارد زیر می‌باشد:
- کاهش تعداد خوشه‌ها و دانه ها در غلات
- کوتاه و کوچک گیاهان
- متوقف شدن رشد ساقه اصلی و شاخه‌ها
- چروکیده شدن دانه‌های تشکیل شده
- از بین رفتن شفافیت و شادابی برگ ها
- تغییر رنگ برگ ها به سبز تیره مایل به خاکستری
- ظهور علایمی مانند سوختگی حاشیه برگ
- ایجاد لکه‌های سبز بر روی میوه
- قرمز شدن میوه مرکبات
- سبز ماندن و نارس شدن میوه
- کلفت، خشن، بدرنگ و کم آب شدن پوست میوه
از طرفی پتاسیم در داخل گیاهان، عنصری متحرک بوده و از بافت‌های مسن به سمت بافت‌های جوان حرکت می‌کند، بنابراین علائم کمبود در ابتدا از برگ‌های پیر و پایین گیاه شروع می‌شود.
علائم کمبود کود پتاس در گیاهان مختلف متفاوت بوده ولی به‌طور کلی علائم کمبود بصورت کلروز در حاشیه برگ‌ها و به دنبال آن نکروز بافت گیاه شروع می‌شود.
در بیشتر درختان هسته‌دار، کلروز باعث مرگ بافت‌های حاشیه برگ می‌شود. در حالت‌های شدیدتر، حاشیه سوخته برگ از آن جدا می‌شود.
در مورد گیاهانی که برگ‌های پهن دارند، مانند سویا یا پنبه، تمامی برگ ممکن است فرو بیفتد که نتیجه آن از بین رفتن گیاه پیش از بلوغ است. به عنوان مثال نیاز ذرت به پتاسیم را می‌توان از روی زرد شدن نوک و لبه برگ‌های تحتانی گیاه تشخیص داد.
کمبود پتاسیم در گیاه یونجه غالبا به صورت لکه‌های سفید رنگ در نزدیکی حاشیه برگ‌های قدیمی ظاهر می‌گردد. در مورد سویا کمبود پتاسیم باعث زرد شدن حاشیه برگ‌ها می‌شود.
یکی دیگر از علایم کمبود شدید پتاسیم در برخی درختان، قرارگیری میوه‌ها بر روی درختان بدون برگ است.
در این مرحله از رشد گیاه، تشخيص علایم کمبود پتاسیم و منیزیم مشکل است. در گردو، کمبود پتاسیم سبب پرشدن ناقص گردو می‌شود.
تحمل گیاه در برابر سرما نیز کاهش می‌یابد. از طرفی کمبود پتاسیم در گیاه می‌تواند ناشی از pH بالای خاک، آهک زیاد، کمبود اکسیژن در خاک و یا سطح پایین پتاسیم در خاک باشد. گیاهانی که با کمبود پتاسیم مواجه می‌شوند رشد کندی دارند و توسعه سیستم ریشه ضعیف است.
ساقه‌ها ضعیف هستند و غلاتی مانند ذرت و دانه‌های کوچک دچار رکود در رشد می‌شوند. سبزی و حبوبات معمولاً در رقابت برای دستیابی به پتاسیم ضعیف هستند و توسط علف‌هایی که در اطراف قرار دارند، کنار زده می‌شوند. وقتی پتاسیم کافی نیست گیاهان چندساله‌ای مانند یونجه و چمن درمعرض سرمازدگی قرار می‌گیرند.
پتاسیم در خاک
با اینکه مقدار پتاسیم در خاک درحد بالایی قرار دارد، اما تنها بخش کوچکی از این پتاسیم به فرم قابل جذب برای گیاهان در خاک قرار دارد و بخش زیادی از آن در اجزای ساختارهای معدنی خاک به فرم غیرقابل حل بوده و قابل دسترس برای گیاه نیستند.
مقدار عرضه طبیعی پتاسیم در خاک‌های مختلف، بسته به مواد و تاثیر هوازدگی روی این مواد متفاوت است. محتوای کود پتاس در خاک به‌شکل‌های پتاسیم غیر قابل جذب، پتاسیم با قابلیت جذب کمتر و پتاسیم با دسترسی آسان قابل جذب در خاک قرار دارند.
این سه فرم قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند. ممکن است طی فرایندهای مختلف و به مرور زمان، فرم‌های غیرقابل جذب، بصورت قابل حل درآمده و جذب گیاه شوند. بخش عمده‌ای از پتاسیم خاک به فرم غیرقابل دسترس گیاهان قرار داشته و جذب گیاه نمی‌شود.
عوامل موثر بر جذب پتاسیم توسط گیاهان
عوامل مختلفی بر جذب پتاسیم توسط گیاهان تاثیرگذار هستند از جمله:
1) رطوبت خاک
رطوبت بالای خاک باعث افزایش حرکت پتاسیم به سمت ریشه گیاه می‌شود.
2) میزان تهویه و اکسیژن خاک
وجود هوا برای تنفس ریشه و جذب کود پتاس توسط گیاه ضروری است. اهمیت این موضوع در خاک‌های با بافت سنگین بیشتر است.
در صورتی که خاک از رطوبت اشباع شود، میزان تهویه و اکسیژن کاهش می‌یابد و در نتیجه فعالیت ریشه گیاه کم شده و میزان جذب پتاسیم کاهش پیدا می کند.
3) دمای خاک
فعالیت ریشه، عملکرد گیاهان و فرایندهای فیزیولوژیکی همه با افزایش دمای خاک افزایش می‌یابد و افزایش فعالیت فیزیولوژیکی منجر به افزایش جذب پتاسیم می‌شود.
دمای مطلوب خاک برای جذب پتاسیم 15 تا 25 درجه‌سانتی‌گراد است. جذب پتاسیم در دماهای پایین کاهش پیدا می‌کند.
4) سیستم خاک‌ورزی
دسترسی گیاهان به پتاسیم در سیستم‌های بدون خاک‌ورزی کاهش پیدا می‌کند.
حد مجاز مصرف پتاسیم
مقدار کود پتاس مصرفی بسته به نوع درخت و نوع محصول آن متفاوت است و عددی بین 200-20 کیلوگرم در هکتار می‌باشد.
منابع حاوی عنصر پتاسیم و انواع کود پتاس
بین ۹۰ تا ۹۸٪ از کل پتاسیم موجود در خاک، در مواد معدنی اولیه غیرمحلول وجود دارد که در مقابل تجزیه شیمیایی مقاوم هستند.
آن‌ها پتاسیم را به آرامی آزاد می‌کنند و مقدار آن نسبت به نیازی که محصولات در حال رشد دارند، کم است. این شکل از پتاسیم در حدود ۱ تا ۱۰ درصد از منبع پتاسیم را شامل می‌شود که منشأ آن یا مواد معدنی اولیه حل‌شده در خاک است یا از کودهای پتاسیم ناشی می‌شود.
این پتاسیم به سطح ذرات رس می‌چسبد که در این حالت یا با آن‌ها پیوند برقرار می‌کند یا به‌صورت تثبیت‌شده در می‌آید.
در نتیجه پتاسیمی که بین لایه‌های رس قرارگرفته است به آرامی در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. مقدار واقعی پتاسیم در دسترس در این شیوه به نوع و مقدار رسی که موجود است بستگی دارد.
یکی از منابع پتاسیم، کود سولوپتاس است که اجزای تشکیل دهنده آن 50% پتاسیم، 18% گوگرد می باشد.
نکته: کود پتاس خوب باید میزان کلر موجود در آن زیر 2 درصد باشد و حلالیت بالایی داشته باشد.
پتاسیم قابل دسترس
پتاسیمی که به راحتی در دسترس گیاه قرار می‌گیرد بین ۰٫۱ تا ۲ درصد از کل پتاسیم موجود در خاک است. این پتاسیم در ترکیب خاک به‌صورت حل‌شده قرار دارد و در مبادلات رس و مواد ارگانیک حفظ می‌شود.
کود پتاس موجود در محلول خاک ممکن است یا توسط گیاه جذب شود یا به‌وسیله آب‌شویی از بین برود، این اتفاق معمولاً در خاک‌های شنی با بافت درشت بیشتر دیده می‌شود.
زمان مصرف کود پتاس
1- در زمستان به صورت کود پتاس سنگی
2- از زمان تشکیل میوه تا برداشت میوه به صورت سولوپتاس
طرز صحیح استفاده از کود پتاس
از کود سولوپتاس به همراه آب آبیاری استفاده می‌شود زیرا پتاسیم از عناصر ماکرو می‌باشد و بهتر است از طریق ریشه جذب شود. هرچند می‌توان از محلولپاشی کود پتاس نیز استفاده کرد.
نظرات کاربران